Αρθρογρσφεί: Έλενα Καβροχωριανού

Ψυχολόγος – Ψυχοδραματίστρια, Εκπαιδεύτρια ΨΥΚΑΠ

Δημοσιεύτηκε στο: flowmagazine.gr, 25/08/2015

Συχνά πλέον ακούμε τον όρο  συναισθηματική νοημοσύνη (Ε.Q) σαν κάτι διαφορετικό και ίσως πιο σημαντικό από τον δείκτη νοημοσύνης (Ι.Q) μιας και αφορά κυρίως την ικανότητα του ατόµου να αναγνωρίζει τόσο τα δικά του συναισθήµατα, όσο και τα συναισθήµατα των άλλων, να δηµιουργεί κίνητρα για τον εαυτό του και να χειρίζεται σωστά τα συναισθήµατα και τις σχέσεις του. Με λίγα λόγια η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα αντίληψης, αξιολόγησης, έκφρασης και διαχείρισης των συναισθηµάτων και βοηθά το άτομο να εξελιχθεί και να πετύχει στην κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.

Φαίνεται πως στο φυσικό και αυθόρμητο
παιχνίδι των παιδιών ξεπροβάλουν όλες εκείνες οι ικανότητες που μετέπειτα θα συμβάλουν στην ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης τους.

Παρατηρώντας τα παιδιά να παίζουν ομαδικά, θα δούμε ότι αφού γνωρίζονται μεταξύ τους,  βρίσκουν ένα κοινό θέμα-παιχνίδι που τους ενδιαφέρει, όπως «κλέφτες και αστυνόμοι» ή «σχολική τάξη», στη συνέχεια μοιράζουν τους ρόλους μεταξύ τους (η δασκάλα, ο διευθυντής, οι μαθητές») και στο τέλος εκδραματίζουν την ιστορία, μπαίνοντας το καθένα στον ρόλο που έχουν προσυμφωνήσει.

Ο J. L  Moreno, πρωτεργάτης της ομαδικής ψυχοθεραπείας και πατέρας του Ψυχοδράματος, διαπίστωσε ότι όσο τα παιδιά τραγουδούσαν, χόρευαν, έτρεχαν, έμπαιναν σε ρόλους και έπαιζαν ομαδικά, έχοντας υψηλό αυθορμητισμό, ήταν τόσο μέσα στη ζωή, ώστε δεν υπήρχε καθόλου χώρος για εμφάνιση ψυχοπαθολογικών προβλημάτων και εσωτερικών συγκρούσεων, αφού οι επιθυμίες, τα άγχη, οι φόβοι, τα όνειρα και οι φαντασιώσεις τους έπαυαν να είναι εγκλωβισμένα και έβρισκαν διέξοδο προς τη δημιουργικότητα.

Το παιχνίδι λοιπόν είναι μια διαδικασία, η οποία χρησιμοποιείται από τα παιδιά, όχι μόνο για μάθηση και αυτο-έκφραση, αλλά και ως μια φυσική μορφή θεραπείας & συναισθηματικής ανάπτυξης.

Το ψυχόδραμα βασίστηκε ακριβώς στην φιλοσοφία της ανάπτυξης της ζωής και του αυθορμητισμού μέσα στο άτομο ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει στις εκάστοτε συνθήκες με τον δημιουργικότερο και καταλληλότερο τρόπο σε αρμονία με τον εαυτό του και τους άλλους.

Ας δούμε όμως τα στάδια ανάπτυξης της προσωπικότητας καθώς και τις σημαντικότερες αντίστοιχα ψυχοδραματικές τεχνικές που αντικατοπτρίζονται στα στάδια αυτά και συμβάλλουν στην συγκρότηση της προσωπικότητας και της συναισθηματικής ανάπτυξης, σύμφωνα με τον J. L. Moreno:

1.   Στάδιο της υπαρξιακής ταύτισης του Εγώ με το Εσύ ή αλλιώς του υποκειμένου με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος.

Στο πρώτο στάδιο ανάπτυξης του βρέφους, η μητέρα νιώθοντας σε βάθος το μωρό της, επαναλαμβάνει ασυναίσθητα τις κινήσεις και τους ήχους του και εκείνο νιώθει την αποδοχή της, αποκτώντας δομή και σιγουριά. Αντίστοιχα η ψυχοδραματική  τεχνική του σωσία, όταν δηλαδή ένα άλλο παιδί ή ο συντονιστής  λειτουργεί ως ο σωσίας του  παιδιού που πρωταγωνιστεί, κάνοντας και νιώθοντας ό,τι και εκείνο, σαν να είναι η σκιά του,  επιτρέπει στο παιδί να βιώσει με τρόπο ενιαίο τα πράγματα και τον κόσμο γύρω του, αποκτώντας δομή και αποδοχή του εαυτού με τα δυνατά και τα αδύναμα χαρακτηριστικά του, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτοπεποίθησης και της αυτοεικόνας.

2.   Στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ, της αυτό-επίγνωσης, της συνειδητοποίησης δηλαδή της ύπαρξης του ως μοναδικό ον.

Στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη αυτού του σταδίου συμβάλει ιδιαίτερα η τεχνική του καθρέφτη, όπου το παιδί, ως θεατής από μία απόσταση, παρακολουθεί ένα άλλο άτομο να αναπαριστά το ίδιο πιστά, αφού το έχει προηγουμένως παρατηρήσει αρκετά. Με αυτή την τεχνική το παιδί «βλέπει» καθαρότερα τον εαυτό του, συνειδητοποιεί τρόπους με τους οποίους συμπεριφέρεται και συνδέεται με τα άλλα παιδιά ή τους ενήλικες, διαπιστώνει τα μηνύματα που εκπέμπει στους άλλους και δεν μπορούσε να αντιληφθεί προηγουμένως. Παράλληλα μαθαίνει να αναλαμβάνει την προσωπική του ευθύνη, καλλιεργεί την προσαρμοστικότητα, την ευελιξία και την ανοιχτότητά του σε νέες ιδέες, δοκιμάζει να ελέγχει τις παρορμήσεις του, αναλαμβάνει  πρωτοβουλίες και δράση και δεσμεύει τον εαυτό του στο στόχο της δικής του εξέλιξης, βρίσκοντας νέους, εναλλακτικούς και πιο λειτουργικούς τρόπους  συμπεριφοράς

3.   Στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και του Άλλου.  

Το παιδί παίζοντας με τους άλλους  σε ένα παιχνίδι ρόλων μέσα στα πλαίσια μιας ομάδας, τους πλησιάζει, συνεργάζεται μαζί τους και στην πράξη αποδέχεται όρια και περιορισμούς. Υποχωρεί ή διεκδικεί αν χρειαστεί ή οδηγείται σε μια τρίτη λύση για την πραγμάτωση του κοινού σκοπού. Υπολογίζει, σέβεται τον άλλον, διδάσκει και διδάσκεται. Με την τεχνική της αντιστροφής ή εναλλαγής ρόλων, το παιδί εξασκεί όλες τις ικανότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης που του επιτρέπουν να δημιουργεί υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και να εξελίσσεται στο σχολικό και μετέπειτα εργασιακό περιβάλλον, αφού:

• μαθαίνει να νιώθει τον άλλον και να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του (ενσυναίσθηση)
• καλλιεργεί τις κοινωνικές του δεξιότητες
• αναγνωρίζει τις ανάγκες και κατανοεί  τις επιθυμίες του άλλου
• επικοινωνεί αποτελεσματικά
• εξασκεί την φαντασία του
• εκφράζει βαθύτερα συναισθήματα
• διαχειρίζεται τις συγκρούσεις με θετικό τρόπο
• αντιλαμβάνεται τους κανόνες και τη δυναμική της ομάδας στην οποία βρίσκεται
• αποκτά ομαδική συνείδηση και δημιουργεί συνεργασίες
• αποδέχεται και αξιοποιεί την διαφορετικότητα των άλλων
• ασκεί επιρροή, διεκδικεί και εξασκεί τις ηγετικές του ικανότητες

Συμπερασματικά, όλες οι  γνώσεις μέσα από τις βασικές αυτές ψυχοδραματικές τεχνικές που ακολουθούν το φυσικό παιχνίδι, γίνονται βίωμα στο παιδί. Θα κυλήσουν στο είναι του και θα αφομοιωθούν. Το παιδί πειραματιζόμενο με τις αισθήσεις του, το σώμα του, τη φωνή του, συνταιριάζοντας το πραγματικό με το φανταστικό, βρίσκει νέες λύσεις και εντυπωσιάζεται από τον ίδιο του τον εαυτό και τις δυνατότητές του. Παράλληλα, η δυνατότητα μεταμόρφωσης του σε χιλιάδες πράγματα και ιδέες και η πραγμάτωση επιθυμιών, που πολλές φορές η πραγματικότητα του αποστέρησε, το εμψυχώνει. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι μέσα από όλα αυτά, το παιδί βρίσκει πολλές δυνατότητες απόλαυσης, ενθουσιασμού και χαράς, που ανανεώνουν και πραγματώνουν το είναι του. Τα παιδιά λοιπόν μέσα από το παιχνίδι τους ανοίγουν στη ζωή πιο «έξυπνα» συναισθηματικά!

Βιβλιογραφία:

• Άλκηστις, (1983), Η δραματοποίηση για παιδιά, Αθήνα: Άλκηστις.
• Clayton G. M., (1992), Enhancing Life & Relationships. A role training manual, Australia: ICA PRESS.
• Corsini J. (1966), Role playing in psychotherapy, New York: Aldine Publishing Company.
• Goleman D.(1998). Working with emotional intelligence. London: Bloomsbury
• Gottman, J. (2000). Η Συναισθηµατική Νοηµοσύνη των παιδιών. Πώς να µεγαλώσουµε παιδιά µε συναισθηµατική νοηµοσύνη.Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
• Ildiko, E., (2001), Ο ρόλος του «καθρέφτη» στις θεραπευτικές και εκπαιδευτικές ομάδες ψυχοδράματος, στο Λέτσιος, Κ. (επιμ.), To  Ψυχόδραμα. Η επιστήμη της ομάδας στην ψυχοθεραπευτική προοπτική, (σελ. 141-167), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Καβροχωριανού, Ε. & Δήμου, Σ. (2013), Ψυχόδραμα για παιδιά, στο συλλογικό έργο, Μέλλου, Ελ. (Επιμ), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών, Θεωρία και Πράξη, 4ος τόμος, (σελ. 43-52), Αθήνα: Ελένη Μέλλου & On demand.
• Λέτσιος, Κ., (2001), Προϋποθέσεις του παιχνιδιού: Εργαλεία του ψυχοδράματος, στο Λέτσιος, Κ. (επιμ.), To Ψυχόδραμα. Η επιστήμη της ομάδας στην ψυχοθεραπευτική προοπτική , (σελ. 67-79), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
• Mayer J., Salovey P. (1997). What is emotional intelligence? In P. Salovey & D. Sluyter, eds Emotional Development and Emotional Intelligence :Educational Implications. New York :Basic Books;1- 31
• Moreno J. L. & Moreno F. B., (1944), Spontaneity Theory of Child Development, Sociometry, Vol. 7, No. 2, pp. 89-128